Stress – vấn nạn của cuộc sống hiện đại

Stress là trạng thái căng thẳng thần kinh trong những tình huống khó khăn, nguy hiểm. Trong xu hướng cuộc sống hiện đại, tình trạng stress ngày càng phổ biến. Theo một thống kê thực hiện năm 2018 tại nước Anh, có tới 85% người trưởng thành ở đây thường xuyên bị stress. Hơn một phần ba người dân Anh bị stress ít nhất cả một ngày trong tuần và 39% cảm thấy stress nặng từ ngày này sang ngày khác. Các nguyên nhân dẫn đến stress phổ biến nhất đó là áp lực về công việc, tiền bạc, vấn đề sức khỏe.

Stress có thể có mặt tích cực (như giúp con người tập trung sức lực, tăng khả năng sinh tồn), tuy nhiên khi căng thẳng thường xuyên xảy ra mà không kiểm soát được thì có thể gây ra những vấn đề sức khỏe như suy giảm trí nhớ, giảm tập trung, mệt mỏi, mất năng lượng khiến chất lượng học tập, lao động giảm sút; hoặc dẫn tới các rối loạn tâm thần nghiêm trọng hơn.

(Nếu bạn cần tìm hiểu kỹ hơn về stress vui lòng xem tại bài viết: Stress là gì và biểu hiện của stress)

Tác động của stress tới đường ruột và hệ khuẩn chí đường ruột

Người bị stress thường xuyên gặp các vấn đề ở đường tiêu hóa như đau dạ dày, trào ngược, tiêu chảy, táo bón do rối loạn chức năng đại tràng, hội chứng ruột kích thích (IBS)…Đường ruột là một trong những cơ quan nhạy cảm nhất đối với stress bởi giữa não và ruột tồn tại một tương tác hai chiều khăng khít thông qua rất nhiều các tế bào thần kinh và chất dẫn truyền thần kinh. Số lượng tế bào thần kinh tại ruột thậm chí còn nhiều hơn so với toàn bộ cột sống và do vậy mà ruột được ví như một “bộ não thứ 2” của cơ thể.

(Nếu bạn chưa biết rõ về hệ chí khuẩn đường ruột hãy đọc bài viết: Hệ chí khuẩn đường ruột là gì?)

Khi bị stress, não bộ sản sinh ra các hormon làm ảnh hưởng tới hoạt động của hệ tiêu hóa và tác động đến hệ khuẩn chí đường ruột. Các nghiên cứu chỉ ra, thành phần của hệ khuẩn chí đường ruột bị thay đổi đáng kể khi tiếp xúc với stress, đặc biệt là số lượng những chủng lợi khuẩn như Lactobacillus, Bacteroides bị sụt giảm đáng kể.

Tương tác hai chiều giữa não – ruột – hệ khuẩn chí đường ruột

Hệ khuẩn chí đường ruột ảnh hưởng tới stress

Tương tác giữa não và ruột là một tương tác hai chiều, chính vì vậy mà hoạt động của ruột cũng ảnh hưởng tới chức năng của hệ thần kinh trung ương, trong đó thành phần trong hệ khuẩn chí là một yếu tố quyết định mức độ nhạy cảm của con người đối với stress. Các nhà khoa học tiến hành thí nghiệm để chứng minh mối liên quan giữa hệ khuẩn chí đường ruột bằng cách loại bỏ hệ khuẩn chí đường ruột của những con chuột và nuôi chúng trong môi trường vô trùng. Kết quả là những con chuột này thể hiện hành vi giống như đang lo lắng. Ở người, khi hệ khuẩn chí đường ruột bị thay đổi do sử dụng kháng sinh cũng ghi nhận hành vi lo lắng tương tự (Desbonnet và cộng sự, 2015).

Thú vị hơn nữa, khi người ta lấy mẫu vi khuẩn đường ruột của những con chuột bị stress cấy sang những con chuột bình thường thì chúng cũng biểu hiện hành vi lo âu. Ngược lại, khi chuyên vi khuẩn đường ruột của những con chuột bình thường sang những con chuột đang bị stress thì ghi nhận mức độ lo lắng của chúng giảm xuống (Bercik và cộng sự, 2011). Điều này chứng minh vai trò trực tiếp của hệ khuẩn chí đường ruột đối với tâm trạng và hành vi.

(Đọc bài viết sau để hiểu thêm thông tin: “Tại sao vi khuẩn đường ruột lại có thể thay đổi tâm trạng của chúng ta?”)

Sử dụng probiotic để giảm stress

Những khám phá thú vị về vai trò quan trọng của hệ khuẩn chí đường ruột đối với chức năng nhận thức và hành vi của não bộ đã làm nảy sinh một biện pháp mới tiềm năng có thể giúp ích trong điều trị các rối loạn tâm thần kinh như stress, lo âu, trầm cảm…- đó là sử dụng probiotics (hay còn gọi là men vi sinh).

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các chủng probiotics như Bifidobacteria, Lactobacillus hoặc Bacteroides có thể có tác động tích cực đến não bộ và hành vi, bao gồm tăng cường khả năng nhận thức và ảnh hưởng đến cảm xúc ( Liang và cộng sự, 2015 , Gareau 2014 , Bravo và cộng sự, 2011 , Savignac và cộng sự, 2015 , ….)

Stress có thể làm giảm tế bào thần kinh chưa trưởng thành ở vùng hồi hải mã (cấu trúc trong não bộ có liên quan tới trí nhớ và khả năng định hướng trong không gian, do vậy gây suy giảm trí nhớ. Khi bổ sung chủng lợi khuẩn Bifidobacteria đã ghi nhận nâng cao hiệu suất ghi nhớ phụ thuộc vùng hồi hải mã (Allen và cộng sự, 2016).

Tuy nhiên, các bằng chứng cũng cho thấy, không phải bất cứ chủng probiotics nào cũng có tác dụng cải thiện chức năng não bộ mà chỉ một số chủng lợi khuẩn nhất định có thể phát tín hiệu tới não bộ thông qua cách tác động lên dẫn truyền thông tin trục não – ruột mới có đặc tính này. Chúng được gọi với cái tên đặc biệt là “Psychobiotic” bởi GS. Dinan và các cộng sự vào năm 2013.

]]> https://cerebio.vn/stress-co-lien-quan-toi-he-khuan-chi-duong-ruot-410/feed/ 0 https://cerebio.vn/tai-sao-vi-khuan-duong-ruot-co-the-lam-thay-doi-tam-trang-cua-chung-ta-235/ https://cerebio.vn/tai-sao-vi-khuan-duong-ruot-co-the-lam-thay-doi-tam-trang-cua-chung-ta-235/#respond Tue, 11 Sep 2018 01:49:42 +0000 http://cerebio.vn/?p=235 Vi khuẩn chi phối tâm trí, suy nghĩ và cảm xúc của chúng ta?

Nếu có bất cứ điều gì có thể làm cho chúng ta trở nên “con người” thì đó chính là  tâm trí, suy nghĩ và cảm xúc. Tuy nhiên, một khái niệm mới nổi lên gần đây đã gây ra nhiều tranh cãi cho rằng, vi khuẩn đường ruột là một bàn tay vô hình làm thay đổi bộ não của chúng ta. Phải chăng, cảm xúc và hành vi của chúng ta đang chịu sự chi phối của một…quẩn thể những sinh vật vô cùng nhỏ bé?

Khoa học đang dần làm sáng tỏ làm thế nào hàng tỉ tỉ vi khuẩn sống trong cơ thể – hệ khuẩn chí – có thể ảnh hưởng tới sức khỏe thể chất của chúng ta. Và ngay cả các vấn đề thuộc về sức khỏe tâm thần như trầm cảm, tự kỉ và suy nhược thần kinh hiện cũng được chứng minh có mối liên kết với những sinh vật nhỏ bé này.

Chúng ta đã biết rằng tâm trạng có thể ảnh hưởng tới đường ruột, chẳng hạn như khi lo lắng, sợ hãi chúng ta có thể cảm thấy “bồn chồn ở bụng”, ăn không ngon, hoặc thậm chí có cơn đau bụng, hay tiêu chảy, táo bón…Nhưng giờ đây, đó được xem là tương tác hai chiều, tức là não bộ có ảnh hưởng tới chức năng của ruột và ngược lại, hoạt động của ruột cũng tác động lên não bộ. Tương tác này gọi là trục não – ruột, trong đó có sự tham gia đặc biệt của hệ khuẩn chí đường ruột.

Các nhà nghiên cứu tin rằng chúng ta đang ở trong một cuộc cách mạng sử dụng “vi khuẩn tâm trạng” hay “psychobiotics” để cải thiện sức khỏe tâm thần.

Nghiên cứu khoa học khởi đầu cho khái niệm hoàn toàn mới này được thực hiện tại Đại học KyuShu – Nhật Bản. Các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng, những con chuột không mang vi khuẩn (được nuôi trong điều kiện vô trùng), tiết ra lượng hormon gây stress cao gấp 2 lần so với những con chuột bình thường.

Các con vật giống hệt nhau ngoại trừ hệ khuẩn chí đường ruột của chúng. Đó là một gợi ý mạnh mẽ rằng sự khác biệt là kết quả của hệ khuẩn chí của cá thể.

“Chúng ta đang quay trở lại từ trang đầu tiên cho làn sóng thần kinh học liên quan tới vi khuẩn. Điều này có động lực rất lớn đối với chúng tôi, những người đang nghiên cứu về trầm cảm và lo âu” – TS.Jane Fosster – một bác sỹ chuyên khoa tâm thần của trường đại học McMaster – Canada nói.

Đó là gợi ý đầu tiên cho một loại thuốc có nguồn gốc từ vi khuẩn trong sức khỏe tâm thần.

Làm thế nào vi khuẩn có thể thay đổi não bộ?

Não là một thực thể phức tạp nhất mà chúng ta được biết, vậy làm thế nào nó có thể phản ứng với vi khuẩn trong ruột?

• Con đường đầu tiên là dây thần kinh phế vị, đó là con đường kết nối thông tin giữa não và ruột.
• Vi khuẩn phân hủy các chất xơ thành các axit béo chuỗi ngắn, là chất trung gian tổng hợp nên các chất dẫn truyền thần kinh.
• Vi khuẩn đường ruột ảnh hưởng tới hệ miễn thống miễn dịch, liên quan tới rối loạn tâm thần.
• Thậm chí có bằng chứng mới đây cho rằng vi khuẩn đường ruột có thể sử dụng những đoạn gen gọi là microRNA để sửa đổi DNA trong tế bào thần kinh.

Hàng loạt các nghiên cứu về mối liên quan giữa việc mất hệ khuẩn chí ở chuột đối với sự thay đổi về hành vi, thậm chí là cấu trúc não bộ.

Tại Bệnh viện đại học Cork, giáo sư Ted Dinan đã cố gắng khám phá điều gì đang thực sự xảy ra đối với hệ khuẩn chí trong những bệnh nhân trầm cảm của ông. Về nguyên tắc, một hệ khuẩn chí khỏe mạnh là một hệ khuẩn chí đa dạng với một số lượng lớn các chủng vi sinh vật khác nhau cùng sinh sống trong cơ thể chúng ta.

Giáo sư Dinan nói: “Nếu bạn so sánh một người bị trầm cảm với một người khỏe mạnh thì có sự thu hẹp về sự đa dạng của hệ vi sinh vật đường ruột. Tôi không chắc chắn đó là nguyên nhân duy nhất gây ra trầm cảm, nhưng tôi tin với nhiều người, nó đóng một vai trò quan trọng trong nguồn gốc của bệnh trầm cảm.”

Ông cũng cho rằng một số lối sống làm suy giảm hệ vi khuẩn trong đường ruột của chúng ta, chẳng hạn như chế độ ăn ít chất xơ, có thể làm cho chúng ta dễ bị tổn thương hơn.

Hệ khuẩn chí

• Nếu bạn đếm tất cả số lượng tế bào trên cơ thể thì chỉ có 43% thuộc về con người. Phần còn lại là hệ khuẩn chí của chúng ta bao gồm vi khuẩn,virus, nấm và khuẩn đơn bào.
• Bộ gen của con người được tạo thành từ 20.000 gen khác nhau. Nhưng nếu tính thêm cả gen của các vi sinh vật trong hệ khuẩn chí chúng ta sẽ có từ 2-20 triệu gen của vi khuẩn. Nó được biết đến là hệ gen thứ 2 và được liên kết chặt chẽ với các tình trạng bệnh lý như dị ứng, béo phì, bệnh viêm ruột, Parkinson, đáp ứng với thuốc điều trị ung thư và thậm chí là trẩm cảm hay tự kỉ.

Đó là một khái niệm mới vô cùng hấp dẫn – rằng sự mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột có thể liên quan tới trầm cảm. Vì vậy, các nhà khoa học tại trường đại học Cork đã cấy hệ vi sinh vật từ người trầm cảm sang động vật. Kết quả chỉ ra rằng, hệ khuẩn chí thay đổi sẽ dẫn tới thay đổi hành vi.

“Chúng tôi rất ngạc nhiên rằng chỉ cần lấy mẫu của khuẩn chí, chúng ta có thể tái hiện lại nhiều đặc điểm của một cá thể bị trầm cảm trong một con chuột” – GS.Cryan nói. Trong đó bao gồm cả anhedonia – một dạng trầm cảm mà khiến cho người bệnh trở nên mất hứng thú với những sở thích trước đây. Những con chuột, vốn dĩ rất thích nước ngọt nhưng sau khi được cấy mẫu vi khuẩn đường ruột từ người bị chứng anhedonia, nó không còn quan tâm tới nước ngọt nữa.

Một bằng chứng tương tự – liên kết giữa hệ khuẩn chí đường ruột, ruột và não được thể hiện trong bệnh  Parkinson. Đó rõ ràng là một chứng bệnh rối loạn của não bộ. Bệnh nhân bị mất kiểm soát các cơ bắp do tế bào não bị chết đi, dẫn tới các cơn run rẩy đặc trưng. Nhưng giáo sư Sarkis Mazmanian – một nhà vi sinh học từ Caltech, lại đang tìm thấy có sự liên quan với vi sinh vật đường ruột. Ông tìm thấy có sự khác biệt rất lớn giữa hệ khuẩn chí của người bị Parkinson so với người khỏe mạnh. .

Nghiên cứu trên động vật được di truyền đặc điểm phát triển hội chứng Parkinson chỉ ra rằng, hệ vi khuẩn đường ruột là điều kiện cần thiết làm xuất hiện bệnh. Và khi hệ khuẩn chí từ phân của người bệnh Parkinson được cấy ghép sang những con chuột thì chứng phát triển những triệu chứng tồi tệ hơn so với những con chuột được cấy vi khuẩn từ phân người khỏe mạnh. Studies in animals, genetically hardwired to develop Parkinson’s, show gut bacteria were necessary for the disease to emerge.

“Sự thay đổi trong hệ khuẩn chí dường như điều khiển và là nguyên nhân của các triệu chứng vận động. Chúng tôi rất vui mừng với phát hiện này bởi vì nó cho phép chúng tôi nhắm tới hệ khuẩn chí như con đường cho các liệu pháp mới” – Giáo sư Mazmanian nói.

Mặc dù những bằng chứng còn khá mới nhưng bằng chứng về mối liên quan giữa hệ khuẩn chí đường ruột đối với não bộ đang là đề tài rất hấp dẫn, hứa hẹn mở ra một phương pháp trị liệu mới giúp chúng ta khỏe mạnh và hạnh phúc hơn. Nếu hệ khuẩn chí có ảnh hưởng tới não bộ, vậy thì chúng ta có thể thay đổi hệ khuẩn chí để tốt hơn.

Liệu thay đổi hệ khuẩn chí ở người Parkinson có giúp thay đổi tình trạng bệnh của họ? Có thể sử dụng psybiotic hay những vi khuẩn tâm trạng để cải thiện sức khỏe tâm thần? Nếu thay đổi hệ vi khuẩn liệu chúng ta có thay đổi cách phản ứng với một sự việc?

Chúng ta cần có những nghiên cứu lớn hơn để khảo sát chủng vi khuẩn, loài vi khuẩn nào có thể tác động nên não và chúng tạo ra sản phẩm gì trong ruột. Đây sẽ là một hướng nghiên cứu khá thú vị và là ý tưởng cho việc sử dụng hệ vi sinh – bộ gen thứ 2 của chúng ta để tạo ra các loại thuốc giúp ích cho nhiều bệnh lý, không chỉ với chứng lo âu, trầm cảm mà cả các bệnh lý khác như bệnh dị ứng, ung thư và béo phì.

Theo BBC